64 هزار شاغل که هیچوقت بازنشسته نمی‌شوند!
وجود 64 هزار ملوان شاغل اما بیکار در کشور!
به گزارش پژواک بوشهر؛ مهرداد رستم جبری: شاید عجیب باشد که بدانید قریب به 60 هزار ملوان در سطح کشور تقریباً از بیمه محروم هستند و عملاً هیچوقت بازنشسته نمی‌شوند! این اتفاق سال‌هاست درحال رخ دادن است و سازمان تأمین اجتماعی به بهانه‌های مختلف از بار این مسئولیت شانه خالی می‌کند. موضوع از آن‌جا بحرانی‌تر می‌شود که ملوانان به دلیل سختی کار اغلب در سنین میان‌سالی از کار افتاده می‌شوند و به ناچار تحت پوشش بهزیستی یا کمیته امداد قرار می‌گیرند.
وجود 64 هزار ملوان شاغل اما بیکار در کشور!
بر اساس آمار اداره کل بنادر دریانوردی قریب به 80 هزار نفر در کل کشور در مشاغلی مرتبط با فعالیت بر روی شناورها که در اصطلاح ملوانی خوانده می‌شود، فعالیت دارند که بیش از 64 هزار نفر از این تعداد ساکن استان‌های جنوبی کشور می‌باشند. فعالیت این افراد متناسب با نوع و ابعاد شناور و همچنین فعالیت مجاز ثبت شده در شناسنامه شناور متفاوت و بر همین اساس تعداد ملوان‌های شاغل بر روی شناور نیز متغیر است.
مسئله بیمه ملوانان عمدتاً مربوط به ملوانان شناورهای سنتی است و دو دسته اصلی مخاطب این گزارش ملوانان صفاری (شناورهای سنتی حمل بار) و ملوانان صیادی در شناورهای سنتی و قایق‌ها هستند و با توجه به اینکه ملوانان شناورهای فلزی از مزایای قانون کار برخوردار هستند، از شمول بررسی و این گزارش خارج‌اند.
همچنین تنها مصوبه و آخرین دستورالعمل مرتبط با بیمه ملوانان به سال 1374 برمی گردد و بعد از آن هیچ بازنگری و چاره اندیشی اساسی در مورد این دستورالعمل و وضعیت بیمه افراد مشمول صورت نگرفته است.
بر اساس موافقت‌نامه سال 1374 فیمابین سازمان‌های شیلات، بنادر و دریانوردی، تأمین اجتماعی و وزات کار دولت پرداخت 20 درصدی از حق بیمه صیادان و ملوانان جنوب کشور را متقبل شد و 7 درصد باقی مانده از حق بیمه برای پرداخت توسط ملوان و صیاد تعیین گردید.
از سال 1388 و پس از تصویب قانون هدفمندی یارانه‌ها و در اجرای بند ب/ ماده 7 این قانون، منابع مورد نیاز یارانه بیمه ملوانان و صیادان جنوب کشور از این محل به حساب سازمان تأمین اجتماعی واریز و ردیف برآورد مورد نیاز آن در جداول بودجه سنواتی تعیین شده و تکرار می‌گردید.
چرا سازمان تأمین اجتماعی از بیمه ملوانان شانه خالی می‌کند؟
نکته قابل‌تأمل اینجاست که سازمان تأمین اجتماعی، با ارائه تعریفی متعلق به یک قرن پیش(!) که شغل ملوانی، فعالیت اقتصادی اشتراکی محسوب می‌شده است و مالک و ملوان از مزایای فعالیت شناور منتفع بوده‌اند؛ از پذیرش شناورهای سنتی به‌عنوان یک کارگاه تابع قانون کار سر باز زده است. به معنای ساده دیدگاه سازمان تأمین اجتماعی این است که ملوانان در سود حاصل از درآمدهای شناور سهیم هستند حال آن که در واقعیت چنین اتفاقی رخ نمی‌دهد و همه ملوانان به‌صورت حق‌العمل در شناور اشتغال دارند.
در نتیجه حتی اگر کارفرمایی بخواهد که حق بیمه کامل را برای ملوان بپردازد تا از مزایای تأمین اجتماعی استفاده کند، این امکان وجود ندارد و به همین بهانه از برخورداری ملوانان از مزایای شمول مشاغل سخت و زیان‌آور که غالباً مورد درخواست ملوانان شناورهای سنتی است، جلوگیری به‌عمل‌آمده است.
دو مشکل محوری در مسئله بیمه ملوانان
- عدم تکمیل سوابق بیمه‌ای و نتیجتاً عدم امکان بازنشستگی و برقراری مستمری و بهره‌مندی از خدمات درمانی بیمه و سایر مزایای آن
- عدم قرارگرفتن این فعالیت در زمره مشاغل سخت و زیان‌آور که نتیجتاً عدم بهره‌مندی از بازنشستگی زودتر از موعد، با توجه به شرایط دشوار کاری و آسیب‌های جسمی بسیار در طی دوره فعالیت را موجب می‌شود.
چارچوب اصولی رفع مشکل
بر اساس بررسی‌های به‌عمل‌آمده، محوریت حل مسئله بیمه ملوانان بر تکمیل سنوات بیمه‌ای است، لذا راهکار پیشنهادی که بر حل اساسی این مسئله متمرکز گردیده است، چهار ملاحظه زیر را برای در بر می‌گیرد؛
اول| ملوان می‌بایست امکان این را داشته باشد که مستقل از کارفرما حق بیمه خود را به‌صورت مستمر یعنی هر ماه و در طول سال بپردازد (تا بهره‌مندی او از حق بیمه و سنوات بیمه‌ای تضمین گردد)
دوم| با تأکید بر شمول قانون کار بر روابط بین مالک شناور و ملوان، کارفرما می‌بایست لیست بیمه ملوانان را از اولین سفر دریایی خود آغاز کند و برای تمام طول سال سهم خود را بپردازد.
سوم| باتوجه به شرایط ویژه اقتصادی کشور و درآمد اندک فعالیت ملوانی؛ می‌بایست این فعالیت همچنان مشمول کمک‌های دولتی باشد و دولت سهم خود را برای پرداخت حق بیمه هر ملوان در طول یک سال پیش‌بینی و متناسب با میزان پرداختی ملوان به سازمان تأمین اجتماعی، تعهد نماید.
چهارم| تعیین این فعالیت در شمار مشاغل سخت و زیان‌آور، تا به دلیل شرایط دشوار کاری و نتیجتاً از کارافتادگی زودتر از سایر مشاغل در این فعالیت، ملوانان با سنوات کمتری مشمول بازنشستگی و دریافت مستمری گردند.
چگونه می‌توان مشکل بیمه ملوانان را حل کرد؟
براین‌اساس طرح پیشنهادی شامل دو بخش است:
بخش اول | گذراندن مصوبه در قالب بودجه و انعقاد موافقت‌نامه بین دستگاه‌های مرتبط که بر اساس آن حق بیمه پرداختی به سه جزء تقسیم شود:
7% بیمه شده (ملوان) | %7 کارفرما (مالک شناور) | %13 کمک دولت
بخش دوم|گذراندن مصوبه کمیته تعیین مشاغل سخت و زیان‌آور در وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی که شغل ملوانی را در لیست مشاغل سخت و زیان‌آور قرار دهد.
محرومیت ملوانان از خدمات درمانی
مسئله بعدی این است که مالکان شناورها که ذی‌نفع اصلی این رخداد هستند، با این توجیه که ملوان صرفاً در ایام سفر دریایی در شناور اشتغال دارند، صرفاً در همین ایام ملوانان را در لیست بیمه قرار می‌دهند و عملاً ملوانان بیشتر ماه‌های سال بیکار محسوب می‌شوند.
از طرفی بیشترین آسیب را از این وضعیت ملوانان شناورهای سنتی حمل بار (صفاری) متحمل می‌شوند، چرا که با محدودیت ایجاد شده توسط دولت برای فعالیت این شناورها (سه یا چهار سفر در سال) به طور متوسط از سه ماه سابقه پرداخت بیمه در سال برخوردار می‌شوند.
این امر بدین معنا است که تقریباً امکان تکمیل سنوات جهت بازنشستگی و دریافت مستمری برای این دسته از ملوانان وجود ندارد و صرفاً 7 درصد حق بیمه به نام ایشان توسط دولت به حساب تأمین اجتماعی واریز می‌شود ولی مابه ازای آن را هیچ وقت دریافت نمی‌کنند.
در مورد ملوانان صیادی هم اوضاع بهتر نیست! علاوه بر همان موارد عدم ارسال لیست بیمه توسط کارفرما، در ماه‌هایی از سال که به دلیل شرایط جوی یا تعمیر شناور، بیماری و… امکان فعالیت صیادی یا دریاروی وجود ندارد، طبیعتاً علاوه بر عدم کسب درآمد، لیست بیمه‌ای نیز به نام ملوان صادر نمی‌گردد و نتیجتاً سوابق بیمه‌ای و حتی دسترسی این افراد به خدمات درمانی دچار مشکل می‌گردد. به دلیل فاصله افتادن بین ارسال لیست بیمه (سه ماه فاصله بین دریاروی شناورها یا عدم حضور ملوان) عموماً از داشتن دفترچه درمانی نیز محروم می‌شوند.
مشکل اصلی از جایی شروع می‌شود که ملوان به واسطه شرایط دشوار کاری و به دلیل آسیب‌های جسمی و یا ازدست‌دادن توان با افزایش سن، دیگر قادر به ادامه فعالیت ملوانی نباشد؛ در این شرایط به دلیل ازکارافتادگی این افراد و عدم بازنشستگی و برقراری مستمری، بسیاری از این افراد در زمره متقاضیان سازمان‌های حمایتی مانند کمیته امداد و بهزیستی قرار می‌گیرند و مشکلات معیشتی در میان‌سالی گریبان‌گیرشان می‌گردد.
این موضوع بار مالی مضاعفی بر دولت وارد می‌کند، از طرفی دولت سالیانه طبق قانون بودجه حق بیمه خود را به‌ازای 64 هزار ملوان به سازمان تأمین اجتماعی واریز می‌کند. از طرف دیگر وقتی ملوان در میان‌سالی از کار افتاده شد، به دلایل گفته شده عملاً به 30 سال خدمت و بازنشستگی نمی‌رسد و به ناچار تحت پوشش سازمان بهزیستی یا کمیته امداد قرار می‌گیرد و دولت مکلف به پرداخت ماهیانه حقوق و مزایای دیگر به او می‌شود.
تأمین بودجه بیمه ملوانان در قانون
در مصوبه بودجه 1402 منابع مالی جهت اجرایی‌شدن این طرح به اشتباه از محل فروش دارایی‌های مازاد دولتی انتخاب شده بود و این منابع بنابر گزارش سازمان برنامه و بودجه کل کشور از درصد تحقق پایینی برخوردار بود، عملاً این تغییر برای سال 1402 اجرایی نگردید.
در مذاکرات بررسی بودجه 1403 با توجه به نظر و پیگیری رییس و نمایندگان مجلس شورای اسلامی، محل تأمین منابع و عنوان یارانه بیمه ملوانان در جزء 2 / بند الف/ تبصره 8 قانون بودجه 1403 و از محل درآمدهای هدفمندی یارانه‌ها، در کنار سایر یارانه‌های مصوب دولت گنجانده شد.
به‌منظور اجرایی‌شدن آن در ردیف شماره 7 جدول شماره14 – تعیین منابع و مصارف هدفمندسازی یارانه‌ها موضوع تبصره 8 بودجه 1403 کل کشور، مبلغ 10.000 میلیارد ریال برای آن تعیین گردیده است.
متأسفانه، تا امروز به‌رغم پیگیری‌های صورت‌گرفته، به دلیل تغییر و تحولات سریع رخ‌داده از ابتدای سال 1403 تاکنون فراخوانی طبق مصوبات قانون بودجه صورت نگرفته است.
«شغل ملوانی» نیازمند توجه جدی مسئولان
بر اساس آمار سازمان بنادر و دریانوردی تعداد ملوانان دارای کارت در چهار استان جنوبی کشور 64.176 نفر هستند که می‌بایست در پیش‌بینی بودجه‌ای دولت لحاظ گردند.
در صورت اجرای طرح اصلاحی، دولت با پرداخت مبلغ سالانه کمتر از 60 میلیون ریال کمک هزینه بیمه هر ملوان و تسهیل امر قرارگرفتن شغل ملوانی به‌عنوان شغل سخت و زیان‌آور، موجب می‌شود تا از پرداخت چند برابر این مبلغ به‌عنوان کمک هزینه‌های معیشتی در قالب نهادهای حمایتی مانند کمیته امداد و بهزیستی جلوگیری شود و ملوان شناورهای سنتی نیز با حفظ کرامت و شان اجتماعی خود به مانند سایر دستمزد بگیران از مستمری بازنشستگی یا ازکارافتادگی بهره مند شود.
پیش‌بینی می‌گردد، با اجرایی‌شدن این قانون تا قبل از پیش‌بینی بودجه سال 1404 و تثبیت این ردیف در بودجه، زمینه رضایتمندی جمعیت قابل توجهی از شهروندان عزیز در سخت‌ترین شرایط کاری و معیشتی فراهم گردد.
اصلاح وضع موجود بیمه ملوانان بر اساس قانون فعلی، می‌تواند زمینه توجه به فعالیت ملوانی را به‌عنوان یک شغل پایدار فراهم نماید و انگیزه مهارت‌آموزی و تقاضای ورود به این شغل را در بین جوانان علاقه‌مند به کار در دریا روزافزون کند.
